Τρέφομαι υγιεινά - φροντίζω το περιβάλλον

Η Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής (16 Οκτωβρίου) μπορεί να αξιοποιηθεί ως αφορμή στα σχολεία για συζητήσεις κι εκπαιδευτικές δραστηριότητες με επίκεντρο τη σχέση της υγιεινής διατροφής με τη φροντίδα του περιβάλλοντος.

Το φυσικό περιβάλλον παρέχει στον άνθρωπο την τροφή που τον κρατάει ζωντανό, οπότε η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι και προστασία της διατροφής μας. Αντίθετα, η καταστροφή ή η μόλυνση της φύσης οδηγεί σε καταστροφή ή δηλητηρίαση της τροφής μας.

Με βάση αυτή την κεντρική ιδέα, μπορούν να τεθούν οι παρακάτω διδακτικές ενότητες – άξονες συζήτησης ή και να αναληφθούν ερευνητικές εργασίες στα πλαίσια προγραμμάτων σχολικών δραστηριοτήτων:

1)       Η ΣΠΑΤΑΛΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Δεν είναι μόνο το φαγητό που δε φάγαμε στο σπίτι και το πετάμε. Είναι και τα τρόφιμα που πετιούνται στον αγρό (γιατί δεν ταιριάζουν στις προδιαγραφές που θέτουν οι έμποροι, ή γιατί δεν πουλήθηκαν), στη διαδικασία συσκευασίας (πολύ μικρά ή πολύ μεγάλα κ.ο.κ), στη μεταφορά από τον αγρό μέχρι τα σημεία πώλησης (κάποια σαπίζουν), στα σουπερμάρκετ ή τα μπακάλικα (κάποια χαλάνε, περνάει η ημερομηνία λήξης και μένουν απούλητα  καταλήγοντας  στα σκουπίδια), στα εστιατόρια (τρόφιμα που χαλάνε, που έληξαν, ή που δε φαγώθηκαν), στα κυλικεία και τα εστιατόρια δημόσιων οργανισμών (π.χ. νοσοκομεία, στρατόπεδα κλπ).

Αφού ερευνήσουμε και διαπιστώσουμε τη σπατάλη, αναζητούμε με τους μαθητές μας πρακτικούς τρόπους μείωσης αυτής της σπατάλης (συλλογή των τροφίμων αυτών από κάποιο δημόσιο φορέα π.χ. Δήμο και αξιοποίησή τους σε συσσίτια, σχολικά γεύματα, κομποστοποίηση υπολειμμάτων κουζίνας ώστε να βοηθήσουν στην παραγωγή νέας τροφής κ.ά.) Σε κάποιες χώρες όπως η Ιαπωνία μεγάλοι Δήμοι συλλέγουν τα αποφάγια εστιατορίων, παράγουν ζωοτροφές από αυτά και τις διαθέτουν σε κτηνοτροφικές μονάδες της περιοχής, οι οποίες διαθέτουν με τη σειρά τους τα προϊόντα τους (κρέας, γάλα, τυριά) στα εστιατόρια κι ο κύκλος κλείνει.

2)       ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΟΛΥΝΣΗΣ Ή ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦH ΜΑΣ

Πώς μπορεί να μολυνθεί η τροφή μας και στη συνέχεια να αρρωστήσουμε εμείς; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα σε αυτή την ενότητα. Βρίσκουμε λοιπόν πώς μπορεί να μολύνουν το φαγητό μας:

-Τα σκουπίδια κι οι ανεξέλεγκτες χωματερές.

-Η κατάχρηση χημικών και φυτοφαρμάκων στη γεωργία.

-Τα απόβλητα βιομηχανιών.

-Η ατμοσφαιρική ρύπανση κι η μεταφορά της με τον άνεμο.

-Η ραδιενέργεια.

-Τα τοξικά απόβλητα.

-Η χρήση χημικών, βιολογικών και πυρηνικών όπλων

Μαθαίνουμε τι είναι η «γενετική επιμόλυνση» και συζητάμε για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα και τις συνέπειες που μπορεί να έχει η υιοθέτησή τους στην υγεία μας, στην οικολογική ισορροπία, στη βιοποικιλότητα, στην οικονομία.

3)       ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΜΟΝΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΑΣ

Οι μονοκαλλιέργειες, η καλλιέργεια δηλαδή τεράστιων εκτάσεων με το ίδιο προϊόν έχει σοβαρές συνέπειες στην οικονομία, στην οικολογική ισορροπία και στη διατροφή μας.

Αναζητούμε τι σχέση μπορεί να έχει η καλλιέργεια τεράστιων εκτάσεων καφέ ή κακάο (για την παραγωγή σοκολάτας) με την πείνα ή την οικονομική κατάρρευση των περιοχών όπου παράγονται. Μαθαίνουμε:

-Πώς παράγονται αυτά τα προϊόντα και ερευνούμε πώς φτάνουν μέχρι τον τόπο μας.

-Πόσοι μεσάζοντες παρεμβάλλονται;

-Πόσο αμείβονται οι παραγωγοί;

-Τι ποσοστό της τελικής τιμής είναι η αμοιβή των παραγωγών;

-Ποιων προϊόντων η καλλιέργεια εγκαταλείφθηκε για να υιοθετηθεί η καλλιέργεια αυτών των προϊόντων;

-Τι προβλήματα προκαλεί στην οικολογική ισορροπία η καλλιέργεια τεράστιων εκτάσεων με το ίδιο προϊόν;

-Πόσο ευάλωτα είναι τα προϊόντα των μονοκαλλιεργειών σε ασθένειες και τι απαιτήσεις έχουν σε νερό, ενέργεια, λιπάσματα και φυτοφάρμακα;

4)       ΤΑ «ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΜΙΛΙΑ» Ή «ΤΡΟΦΟ-ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ»

Το ερώτημα που τίθεται σε αυτή την ενότητα είναι «Από πού έρχονται αυτά που τρώμε;». Αυτό μπορεί να είναι ένα θέμα έρευνας στις ετικέτες των συσκευασμένων προϊόντων αλλά και στα σημεία πώλησης. Στη συνέχεια, βρίσκουμε στον παγκόσμιο χάρτη αυτές τις περιοχές. Μπορούμε να βάλουμε σημαιάκια ή άλλα σύμβολα στις περιοχές από όπου έρχονται αυτά τα τρόφιμα, να υπολογίσουμε με βάση την κλίμακα του χάρτη πόσα χιλιόμετρα ταξίδεψε το κάθε προϊόν για να φτάσει σε μας και να φτιάξουμε ενημερωτικούς πίνακες ή αφίσες για την πληροφόρηση και των υπόλοιπων μαθητών και γονέων του σχολείου.

Μπορούμε ακόμη στα πλαίσια ερευνητικών δραστηριοτήτων να μάθουμε:

-Πόση ενέργεια καταναλώθηκε για να έρθει μέχρι την περιοχή μας κάθε προϊόν που ερευνούμε.

-Πόση ατμοσφαιρική ρύπανση προκλήθηκε για τη μεταφορά του προϊόντος που μελετάμε από το χώρο ή τη χώρα παραγωγής του μέχρι την περιοχή μας με αεροπλάνο ή καράβι.

-Πόσα και τι είδους χημικά χρησιμοποιήθηκαν για τη συντήρησή του, έτσι ώστε να μη χαλάσει στο δρόμο πριν φτάσει σε μας. Τι πρόβλημα μπορεί να δημιουργούν αυτά;

-Πόσοι μεσάζοντες (έμποροι) μεσολάβησαν από τον παραγωγό του προϊόντος στο χωράφι μέχρι να φτάσει σε μας. Τι συνέπειες έχει αυτό στην τιμή του προϊόντος και στην αμοιβή του παραγωγού;

-Πόσο σίγουροι είμαστε για την ποιότητα αυτού του προϊόντος, για τις συνθήκες καλλιέργειας (πόσα και ποια χημικά χρησιμοποιήθηκαν, χρησιμοποιήθηκαν απαγορευμένα κι επικίνδυνα φυτοφάρμακα;, δούλεψαν παιδιά για την παραγωγή του αντί να πηγαίνουν σχολείο;, πληρώθηκαν ικανοποιητικά οι παραγωγοί;, τι ποσοστό της τελικής τιμής είναι η αμοιβή του παραγωγού και τι ποσοστό η αμοιβή των μεσαζόντων;, σε τι συνθήκες δούλευαν αυτοί που το παρήγαγαν;).

5)       ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Συζητάμε για τα πρόσθετα και τα χημικά στα τρόφιμα, ιδιαίτερα στα συσκευασμένα, Μαθαίνουμε ποια είναι και τι κάνει το καθένα. Αναζητούμε τυχόν επιπτώσεις στην υγεία μας. Αναζητούμε πληροφορίες για τον τρόπο παραγωγής των βιομηχανικών διατροφικών προϊόντων (καθαριότητα, στέγαση πολλών ζώων σε κλειστούς χώρους όπου φωτίζονται και τρώνε μέρα – νύχτα, ελάχιστος ή καθόλου χώρος για να κινηθούν τα ζώα, απαράδεκτες συνθήκες μεταφοράς). Μαθαίνουμε για τα διατροφικά σκάνδαλα (π.χ. «τρελές» αγελάδες) και ψάχνουμε να βρούμε πώς προκλήθηκαν. Αντιπαραβάλλουμε τη βιομηχανοποιημένη παραγωγή με τα τοπικά προϊόντα όπου γνωρίζουμε τον παραγωγό και τις συνθήκες παραγωγής, μιλάμε για τα «ελευθέρας βοσκής» ζώα, για την υψηλή διατροφική αξία των τοπικών προϊόντων της Κρήτης (τυριά, λάδι, κρέας, γαλακτοκομικά κ.ά.).

Συζητάμε για τη διατροφή fast food και τις επιπτώσεις της στην υγεία μας, στην παχυσαρκία αλλά και στην καταστροφή περιοχών του πλανήτη. Την αντιπαραβάλλουμε με την υγιεινή διατροφή με τοπικά βιολογικά φρέσκα προϊόντα, Μαθαίνουμε πότε πρέπει να τρώμε τι (εποχιακά τρόφιμα), έτσι ώστε να μειώσουμε τη σπατάλη ενέργειας για τη συντήρηση προϊόντων εκτός εποχής, τη σπατάλη χρημάτων για τη μεταφορά τους και χημικών για την παραγωγή τους εκτός εποχής. Ψάχνουμε τρόπους να φτιάξουμε απλά υγιεινά φαγητά με φρέσκα τοπικά προϊόντα. Οργανώνουμε στην τάξη ή στο σχολείο μας «Ημέρα Υγιεινής ή Τοπικής Διατροφής» με φαγητά που φτιάξαμε οι ίδιοι στο σπίτι ή στο σχολείο. Διεκδικούμε από το Δήμο και την Πολιτεία να μπει η υγιεινή διατροφή στο σχολείο μας με δωρεάν δεκατιανό με τοπικά προϊόντα. Μαθαίνουμε για το κίνημα SLOW FOOD και για το Δίκαιο και Αλληλέγγυο Εμπόριο (FAIR TRADE).

6)       Η ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Συζητάμε για τη σημασία της βιοποικιλότητας στη φύση αλλά και στη διατροφή μας. Μαθαίνουμε για τις συνέπειες της απώλειας της βιοποικιλότητας στην οικολογική ισορροπία κι αντίστοιχα για τις επιπτώσεις στην υγεία μας από την απώλεια της ποικιλίας στη διατροφή μας.

Μιλάμε για τη σημασία του σπόρου και για τις προσπάθειες ελέγχου των σπόρων από κάποιες μεγάλες εταιρείες αλλά και τις κινήσεις προστασίας των σπόρων και της τοπικής βιοποικιλότητας με τοπικές πρωτοβουλίες πολιτών που διατηρούν και ανταλλάσσουν σπόρους παραδοσιακών ποικιλιών φυτών. Ψάχνουμε να βρούμε πού παράγονται οι σπόροι των φυτών που καταναλώνουμε και πού γίνονται στη χώρα μας προσπάθειες διατήρησης και πολλαπλασιασμού των σπόρων των τοπικών φυτών, όπως π.χ εδώ στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο (ΜΑΙΧ).

Ερευνούμε το ρόλο της μέλισσας και των εντόμων στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και μαθαίνουμε τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι μέλισσες. Τι συνέπειες θα είχε στη βιοποικιλότητα και στη διατροφή μας η εξαφάνιση των μελισσών;